جغرافیای برزیل

عوارض زمین در برزیل نیز تنوع بسیار زیادی دارد که شامل تپه‌ها، کوهها، جلگه‌های پست و زمینهای بایر است. ارتفاع بیشتر مناطق برزیل بین 200 تا 800 متر است. مناطق مرتفع اصلی بیشتر در قسمت جنوبی کشور قرار دارند و کلا بخش جنوبی کشور ناهموارتر است. زیبایی محیط و طبیعت برزیل بازتاب گستردگی موقعیت‌های جغرافیایی از کوه‌های کله قندی شکل شهر ریودوژانیر تا آبشارهای باشکوه ایگوآسو در جنوب (زیباترین آبشار برزیل که بر روی رودی به همین نام در جنوب غربی برزیل و در 24 کیلومتری محل تلاقی رود مزبور با رود پارانا در نزدیکی مرز آرژانتین با ارتفاع حدود 82 متر و عرض بیش از 3 کیلومتر قرار دارد که از جالب ترین دیدینی ‌های طبیعت برزیل به شمار می‌رود)، همه مناظر طبیعی بدیعی را به وجود آورده‌اند. دو ناحیه ی متمایز جغرافیایی برزیل، یکی ارتفاعات گسترده ی برزیل یا فلات برزیل در جنوب که نیمی از کشور را در بر می‌ گیرد و دیگری حوزه آمازون در شمال کشور، است.

کوه های برزیل عمدتا‏ٌ در نواحی شرقی و مرکزی قرار گرفته اند و نسبتاٌ از کوه های سایر کشورهای آمریکای جنوبی کم ارتفاع ترند. رشته کوه های آن عبارتند از:

Pico da Neblina	2,994 متر	مرتفع ترین در برزیل
Pico 31 de Março	2,973 متر	مشترک با ونزوئلا
Pico da Bandeira	2,890 متر
Pico da David lo	2,882 متر
Pico do Cruzeiro	2,861 متر
Pico do Calçado	2,849 متر
Pedra da Mina	2,798 متر	مرتفع ترین در ایالت سائوپائولو
Pico das Agulhas Negras	2,791 متر
Pico do Cristal	2,770 متر
Mount Roraima	2,734 متر	مشترک با ونزوئلا و گویان
Pico do Barbado	2,033 متر	مرتفع ترین در ایالت باهیا
Pico Paraná	1,877 متر	مرتفع ترین در ایالت پارانا
Morro da Boa Vista	1,827 متر	مرتفع ترین در ایالت سانتا کاتارینا
Morro da Igreja	1,822 متر
Monte Caburaí	1,465 متر
Pico do Monte Negro	1,398 متر	مرتفع ترین در ایالت ریو گراندِ دو سول
Pico do Papagaio	1,200 متر	مرتفع ترین در ایالت پمامبوکو
Pico do Jabre	1,197 متر	مرتفع ترین در ایالت پاراایبا
Pico do Jaraguá	1,135 متر	مرتفع ترین در ایالت سِارا
Pico Alto	1,114 متر
Maciço do Urucum	1,065 متر
Corcovado	710 متر
Sugarloaf Mountain	396 متر

جلگه های برزیل وسعت زیادی را در برگرفته و قسمت عمده شان در ناحیه ی آمازون، کناره ها و اطراف رودهای بزرگ واقع شده اند. جنگل های برزیل قسمت عمده ی نواحی شمال و شمال شرقی تا میانه ی کشور را احاطه کرده و حدود 50 درصد خاک آن را شامل می شوند. حوزه ی آمازون از یک ناحیه زه کشی پهناور که بزرگترین و پرآب‌ترین رود جهان یعنی آمازون و وسیع‌ترین جنگل‌های انبوه گرمسیری استوایی تشکیل شده که به علت تراکم شدید گیاهی و آب و هوایی گرم و به شدت مرطوب و تراکم جمعیت آن بسیار کم است. در جنوب و جنوب شرقی، فلات فرسوده ی ماتو گروسو است که با کوه‌های نامنظم که به وسیله دره‌ی رودها منقطع شده، چشم‌انداز اصلی زمین را شکل می‌دهد. ارتفاعات، نواحی داخل را از یک جلگه باریک ساحلی که از شمال شرقی تا مرز اروگوئه در جنوب ادامه یافته، جدا می‌کنند.  

جنگلهای آمازون که انبوه ترین و وسیع ترین جنگلهای جهانند در دو سوی رود آمازون واقع شده اند. همان طور که اشاره شد یکی از ویژگی‌های جغرافیایی برزیل، رود آمازون است که بزرگترین و پر آب‏ترین رود دنیا و دومین رود طویل جهان است. این رود به اقیانوس اطلس می ریزد و طول تقریبی آن 6,937 کیلومتر و شعبات آن عبارت اند از: مارانون، ژاپورا، ریو نگرو، اوکایالی، پوروس، مادِیرا، تاپاژوس، شینگو و توکانتیز. رود توکانتینز در نزدیکی دهانه ی رود آمازون به آن می‌پیوندند. دیگر رود مهم برزیل رود پارنا  است که به طرف جنوب، قسمتی از مرز برزیل و پاراگوئه را تشکیل می‌دهد. تنها رود بزرگی که تمام مسیر خود را در برزیل طی می‌کند، رود سائو فرانسیسکو  است که در فلات شرقی کشور جریان دارد و به اقیانوس اطلس می‌ریزد. همچنین جزیره ی ماراژو با 40,100 کیلومتر مربع وسعت، وسیع ترین جزیره ی آن می باشد.

آب و هوای برزیل در شمال کشور و در حوزه ی آمازون، آب و هوایی استوایی است و متوسط دمای سالانه ی آن بین 27 تا 32 درجه با اختلاف دمای فصلی کم و متوسط بارندگی زیاد است. میزان بارندگی حدود2030 میلی متر در سال است که در برخی مناطق به 5080 میلی متر نیز می‌رسد. بیشتر بارندگی بین ماه‌های ژانویه تا ژوئن رخ می‌دهد. خصوصیت آب و هوایی استوایی در جهت جنوب در سواحل شرقی حداقل تا مدار 34 درجه ی جنوبی، یعنی شهر ریودوژانیر، بیشتر قسمت‌های جلگه ی ساحلی را پوشش می‌دهد. البته در این نواحی بادهای اقیانوسی به تعدیل دما و رطوبت کمک می‌کند و بارندگی بین 1041میلی متر تا 2286 میلی متر متغیر است. در نواحی ساحلی جنوب مدار جدی (23 درجه و 30 دقیقه) تغییرات آب و هوای فصلی چیرگی دارد. دمای هوای زمستانی در منتهی الیه جنوب گاهی تا 6- نیز می‌ رسد. متوسط بارندگی سالیانه در نوار ساحلی جنوب، کمتر از 1016 میلی متر است. در ناحیه ی زیر استوایی، ارتفاعات شرق برزیل، ارتفاعات بالاتر باعث اختلاف دمای زیاد روزانه با شب ‌های خنک می‌ شود. این ناحیه از خشک سالی مکرر رنج می‌برد. در حالی که در ارتفاعات جنوب و غرب بارندگی کافی و در برخی مناطق زیاد است. دمای هوا در ارتفاعات جنوب شرقی بین زیر استوایی و معتدل متغیر است.

لازم به ذکر است که با وجود حاصل خیزی بیش از حد، زمین کافی برای کشاورزی کم است و با این که کشور انواع مختلفی از محصولات را تولید می‌کند، تنها 6 درصد از تمام سرزمین پهناور برزیل زیر کشت رفته است. باقی‌ مانده، جنگل، مرتع و زمین‌های کشت نشده هستند. زمین‌های کشاورزی بیشتر در جنوب و جنوب شرق هستند. از جنگل‌های انبوه استوایی که 83/7 از کل مساحت برزیل را می‌پوشانند به جز الوار، کائوچو، روغن نخل، زغال چوب و جوز نیز به دست می‌آید.

برزیل از نظر جغرافیایی عموماً به پنج منطقه ی مجزا تقسیم می ‌شود: مناطق شمال، شمال شرقی، غرب مرکزی، جنوب شرقی و جنوب.

·         منطقه ی شمال، 45/27 درصد از خاک برزیل را تشکیل داده و این منطقه کمترین تعداد ساکنان برزیل را در خود جای داده ‌است. این منطقه (به استثنای مانائوس که دارای یک منطقه صنعتی معاف از مالیات است) نسبتاً غیر صنعتی و غیر توسعه یافته ‌است. این منطقه دارای وسیع‌ ترین جنگل‌های استوایی جهان و بسیاری از بومیان قبایل برزیل است.

·         منطقه ی شمال شرقی، یک سوم از جمعیت برزیل را در خود جای داده ‌است. این منطقه دارای تنوع فرهنگی است، که ریشه‌های فرهنگی آن به دوران استعمار پرتغال، سیاه‌پوستان برزیل و برخی سرخ‌ پوستان برزیل باز می‌ گردد. این منطقه فقیرترین منطقه ی برزیل است و دارای دوره‌های طولانی خشکسالی نیز هست. شهرت این منطقه بیشتر به خاطر ساحل زیبای آن است.

·         غرب مرکزی، منطقه ‌ای است که پایتخت برزیل یعنی برازیلیا در آن واقع شده ‌است. این منطقه در مقایسه با دیگر مناطق برزیل دارای تراکم جمعیتی پایین‌تری است که این امر نیز بیشتر ناشی از آن است که بیشتر این منطقه پوشیده از پنتانال است که وسیع‌ترین باطلاق ‌های جهان را در خود جای داده، و نیز بخش اندکی از جنگل‌های استوایی آمازن در شمال غربی این منطقه ‌است. با این وجود، بیشتر این منطقه پوشیده از پوشش سرادو، وسیع‌ترین گرم دشت جهان است. این منطقه همچنین مهم ‌ترین منطقه برزیل از دید کشاورزی نیز هست. مهم ‌ترین شهرهای این منطقه عبارت ‌اند از: برازیلیا، گوئیانیا، کمپوگراند و کویابا.

·         منطقه ی جنوب شرقی، ثروتمندترین منطقه برزیل است و دارای متراکم‌ترین جمعیت نیز هست. جمعیت این منطقه از جمعیت هر یک از کشورهای واقع در آمریکای جنوبی بیشتر است و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان را در خود جای داده‌ است. مهم‌ترین شهرهای این منطقه عبارت‌اند از دو شهر بزرگ کشور یعنی سائوپائولو و ریودوژانیرو. این منطقه از تنوع بسیاری برخوردار است و دارای بزرگ‌ ترین مرکز تجاری کشور یعنی سائوپائولو، شهرهای تاریخی میناس گرایس است و مرکز آن بلو هوریزونته یعنی سومین شهر بزرگ کشور، سواحل مشهور ریودوژانیرو و نیز ساحل مشهور اسپیریتو سانتو است.

·         منطقه ی جنوب، ثروتمندترین منطقه (از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی) است و دارای بهترین استاندارد زندگی در کشور است. این منطقه همچنین قدیمی‌ترین منطقه برزیل نیز هست و نواحی مرتفع آن به صورت ادواری شاهد یخ بندان و بارش برف نیز هست. مهاجران اروپایی که بیشتر از نژادهای ایتالیایی، آلمانی، پرتغالی و اسلاو هستند بیشتر در این منطقه ساکن هستند و این منطقه به وضوح از فرهنگ این مهاجران تأثیر چشمگیری پذیرفته ‌است. مهم‌ترین شهرهای این منطقه عبارت‌ اند از: پورتو آلگره، کوریتیبا، فلوریانوپلیس، بلومناو، نووو هامبورگو، لوندرینا، ککسیاس دو سول و جوینویل است.